თუ ბუგრებს არ შეებრძოლებით, ისინი ყველა სტადიაზე კოსმოსური სიჩქარით ზრდის და განვითარების მოკლე ციკლის გამო თქვენს ბაღს მნიშვნელოვან ზიანს მიაყენებენ. როგორ ვებრძოლოთ ბუგრებს? დღეს ამის შესახებ დეტალურად გიამბობთ.
ბუგრის ბიოლოგიური მახასიათებლები
ბუგრი – ყველასთვის ნაცნობი პატარა მწერი, რომლის სიგრძეც 5-7 მმ-ს არ აღემატება. სპეციალური გამხვრეტი-მწოველი ხორთუმის წყალობით კვირტების, ყლორტების ან ფოთლების ზედაპირს ხვრეტს და წვენს წოვს. ამით მცენარეს ძლიერ ასუსტებს და ვირუსულ დაავადებებს ავრცელებს.
ბუგრის ზოგიერთი სახეობა მცენარის ფესვებზე ბინადრობს და მას აზიანებს. ბუგრის ყველა სახეობას ფრთიანი და უფრთო ფორმები აქვთ. პირველნი, ქარის დახმარებით მნიშვნელოვან დისტანციაზე (25 კმ-მდე) კოლონიას ავრცელებენ და ზამთრისთვის კვერცხებს დებენ, მეორენი კი გაზაფხულსა და ზაფხულზე მასობრივ უსქესო გამრავლებას უზრუნველყოფენ.
ბუგრი გამოყოფს დიდი რაოდენობით ნახშირწყლების შემცველ ექსკრემენტს (ე.წ. ცვარტკბილი ან თავლოვანი ცვარი), რომლითაც ჭიანჭველები იკვებებიან. ჭიანჭველების და ბუგრების სიმბიოზი ცალკე საკითხია. ჩვენთვის მნიშვნელოვანია, რომ ჭიანჭველები ბუგრების კოლონიებს მტაცებელი მწერებისგან (იგივე ჭიამაიები) იცავენ, ლარვები მცენარის ასობით ნაწილზე გადააქვთ და მათ უამინდობისგან იცავენ. დიდ მანძილზე გადაჰყავთ მდედრი, უფრთო ცოცხლადმშობი ქალწული და ფრთიანი მდედრი.
ბუგრის სასიცოცხლო ციკლი ან რატომ მრავლდება ასე სწრაფად?
ბუგრი კლიმატის სეზონურ ცვლილებებს და მცენარის ფიზიოლოგიას ადვილად ერგება. მას შეუძლია მოსახლეობა კონკრეტული მიზნის მიხედვით გააკონტროლოს: მამრებთან და ნორმალურ მდედრებთან ერთად ვითარდება ქალწული ცოცხლადმშობი და კვერცხის მდები მდედრები, ამიტომ კოლონიის ნაწილი იქვე მრავლდება, ნაწილი კი მსოფლიოს იპყრობს.
ბუგრის ერთწლიანი ორსახლიანი (2 მცენარე-მასპინძელი) განვითარების ციკლი, სადაც ხეს ბალახის მცენარე მოსდევს, ტიპიური სქემით მიმდინარეობს. პირველადი მასპინძლის მიერ დადებული და გამოზამთრებული კვერცხიდან უფრთო მდედრი-დამფუძნებლები იჩეკება. ისინი უსქესო მეთოდით რამდენიმე თაობის განმავლობაში თავის მსგავს უფრთო მდედრებს ქმნიან. შუა მაისში ფრთიანი მდედრები იბადებიან, რომლებიც ამა თუ იმ მცენარის სახეობაზე გადადიან (მეორადი მასპინძელი) – სხვადასხვა ბალახოვანი კულტურა და სარეველა, რომელზეც ბუგრი შემოდგომამდე მრავლდება, 20-მდე თაობას ქმნის. სექტემბერ-ოქტომბერში კვლავ ფრთიანი მდედრები ჩნდება. ისინი მდედრებს და მამრებს ბადებენ, რომელთა ურთიერთშეთანხმებით განაყოფიერება ხდება. მდედრები ზამთრის კვერცხებს ხეებსა და ბუჩქებზე დებენ (ამისთვის ორსახლიანი ბუგრები პირველ მასპინძელთან ბრუნდებიან) და იღუპებიან.
ბუგრების ძირითადი სახეობები და რისკის ჯგუფები მცენარეებისთვის
ბუგრის ძირითადი სახეობები პრაქტიკულად ყველაფრის მჭამელია, ხოლო მათ მიერ მიყენებული ზიანი გიგანტურია. ამიტომ საკმაოდ დიდი ხნის წინ კარგად შეისწავლეს.
ცნობილია უამრავი სახეობა: ატამი-კარტოფილის, შავი ლობიოს, მოცხარის, სალათის, ხურტკმელის, ჟოლოს, მარწყვის და ხახვის – ყველას არ ჩამოვთვლით.
ბუგრით დაინფიცირების სიმპტომები
მცენარის დაზიანების სიმპტომები თითქმის ერთნაირია: კვირტები და ფოთლები დეფორმირდება, ფოთლები იხვევა, დაზიანებული კვირტები ჭკნება და არ იშლება. თითოეულ სახეობას, როგორც ვარდის (ისინი ვარდს აზიანებენ), ტიტების ბოლქვების და სხვას, საკუთარი მასპინძელი მცენარე ჰყავს. ამასთან, უმეტესობას მონიდიეტა ურჩევნია (მაგალითად, ღვიის ბუგრს), ზოგი კი მრავალფეროვნებას უპირატესობას ანიჭებს.
მაგალითად, მწვანე ვაშლის ბუგრი აზიანებს ვაშლს, მსხალს, კომშს, ზღმარტლს, კუნელს, ცირცელს, კორინთულს, ვაშლანას. ნარშავის ფრთიანი მდედრი ბუგრები რთულყვავილოვან და ლაშქარასებრთა ოჯახის მცენარეებზე (მზესუმზირა, გვირილა, ნარშავა, ღიჭა, ლაშქარა) მხოლოდ ზაფხულის დასაწყისში სახლდება, შემოდგომაზე საზამთრო ბინას (ქლიავი და სხვა კურკიანი ნაყოფიერი ხე) უბრუნდება.
პროფილაქტიკის ზომები და ბრძოლის მეთოდები ბუგრების საწინააღმდეგოდ
ერთხელ და სამუდამოდ ბუგრის მოშორება შეუძლებელია, მაგრამ მისი ბიოლოგიური მახასიათებლების გათვალისწინებით შეგიძლიათ დაცვის ხაზი შექმნათ. აი, რამდენიმე მნიშვნელოვანი პუნქტი:
- ხეებზე ბუგრების გაჩენას და გავრცელებას აფერხებს ჭიანჭველების დასაჭერი ქამარი, კვერცხებს შეგიძლიათ მდუღარე წყალი დაასხათ.
- ფოთლების კარგი ტურგორი უზრუნველყავით (ძლიერი ფოთლების კბენა ბუგრებს უჭირთ): დაბალანსებული კვება (აზოტით ზედმეტად არ გადატვირთოთ), რეგულარული მორწყვა, მულჩირება.
- ფოთლებს ცვარტკბილი მოაშორეთ – მასზე შეიძლება სოკო გაჩნდეს, რაც მცენარეს კიდევ უფრო დაასუსტებს.
- რეგულარულად მოაშორეთ ზედმეტად წამოზრდილი მცენარის ნაწილი, რომელსაც საკმაოდ რბილი ქსოვილი აქვს.
- შემოდგომაზე და ნაადრევ გაზაფხულზე (კვირტების გასივებამდე) ძველი ტოტების, აქერცლილი ქერქის და მოთეთრო ღეროები მოაშორეთ – ეს კვერცხუჯრედების სიცოცხლისუნარიანობას ამცირებს.
- ბავშვებს სთხოვეთ, რომ ყოველი გასეირნების შემდეგ ჭიამაიები მოიყვანონ და ბუგრებით დასახლებულ მცენარეებზე დასვან. გულყვითელას სუნი ჭიამაიებისთვის მიმზიდველია – შეგიძლიათ ბაღში სპეციალურად დარგოთ.
- ზოგჯერ ყვავილოვანი მცენარეები (პირეტრუმი, ხავერდა, ხახვი, ნიორი) ზოგიერთი სახეობის ბუგრს აფრთხობს. და პირიქით, მათთვის მიმზიდველი მცენარეები (დედოფლის ყვავილი, კოსმეა, ბალბა) სჯობს შორს დარგოთ.
- ძახველი და ცაცხვი ბუგრების საყვარელი ხეები არიან. ეცადეთ საკოლექციო იშვიათობები მათ გვერდით არ დარგოთ.
ქიმიური პრეპარატები ბუგრების საწინააღმდეგოდ
ხალხური საშუალებები მრავალფეროვანი და იაფია, მაგრამ დიდხანს არ მოქმედებს – მათ მწერების დაფრთხობა მხოლოდ დროებით შეუძლიათ. დაბალ ბუჩქებზე (მოცხარი) ბუგრების მოშორებას წყლის და თხევადი საპნის ნარევით შეძლებთ – მსგავსი ემულსია ფოთლებს თხელი ფირით ფარავს და მწერებს წვენის ამოწოვა ურთულდებათ. თუ კოლონია მცენარეზე მჭიდროდ დასახლებულია, ნივრის და ქრისტესისხლას ნაყენი ან ნაცრის მოფრქვევა ვერ დაგეხმარებათ – ინსექტიციდების გამოყენება მოგიწევთ.
ქიმიური პრეპარატები შეიძლება იყოს კონტაქტური, ნაწლავური და სისტემური. თითოეულს საკუთარი დადებითი და უარყოფითი მხარეები აქვს:
კონტაქტური პრეპარატები
კონტაქტური პრეპარატები მცენარეების ცხოვრებას დაუყონებლივ ამსუბუქებს, რადგან ნივთიერების წვეთები სხეულის ზედაპირის გავლით მწერებს კლავს (არივო, ფიური, ფუფანი და კარბაფოსი). მაგრამ ერთი არა: გადარჩენილი მწერები საფრთხის შეგრძნების შემდეგ წამიერად მრავლდებიან.
ნაწლავური პრეპარატები
ნაწლავური პრეპარატები კვების ორგანოების დახმარებით საჭმლის მომნელებელ სისტემაში ხვდებიან და მწერებს წამლავენ. ხშირად კონტაქტურთან კომბინაციაში გამოიყენება და ყველაზე ეფექტურია (ბი-58 ახალი, კონფიდორი).
სისტემური
სისტემური პრეპარატები მცენარის ქსოვილებში აღწევენ და მის წვენს მწერებისთვის შხამიანს ხდიან (აკტარა). ის მაღალი ხეების დასამუშავებლად შეუცვლელია, რადგან ხის წვერის დამუშავება ადვილი არა. წვიმიანი ამინდი სახიფათო არაა – სწრაფად იწოვება. ეფექტის მოსაწყენი ლოდინი შეიძლება 2-3 კვირა გაგრძელდეს. თუ ნაყოფიერ ხეს და ბუჩქს ამ პერიოდის გაძლება შეუძლია, ვარდისთვის უკვე სულერთია – კვირტების უმეტესობა აღარ გაიშლება.
ბიოლოგიური პრეპარატები ბუგრების საწინააღმდეგოდ
შეგიძლიათ ბიოლოგიური პრეპარატები გამოიყენოთ, როგორიცაა ფიტოვერმი, აკარინი. მათ შემადგენლობაში არის ნიადაგის მიკროორგანიზმი, ავერსექტინი. ასევე შეგიძლიათ გამოიყენოთ ციპერმეტრინსა და პერმეტრინზე დაფუძნებული პრეპარატები: ისკრა, ინტავირი. ისინი სწრაფად იშლება და ბუგრებში მიჩვევას არ იწვევს. ერთი ნაკლი – არასწორი შენახვით თვისებებს კარგავს.
როგორ გამოვიყენოთ ქიმიური პრეპარატები
- ქიმიკატებით მცენარეების დამუშავებისას ბუგრებთან ერთად მისით მკვებავი მტაცებლებიც ნადგურდებიან. ამიტომ ამ ზომას უკიდურეს შემთხვევაში მიმართეთ.
- მავნებლებს ქიმიური პრეპარატების მიმართ მიჩვევა უვითარდებათ, ამიტომ ერთი და იგივე ინსტრუმენტის გამოყენებას აზრი არ აქვს. საჭიროა მათი მონაცვლეობა.
- მცენარეები ბაღის საფრქვეველით მშრალ, უქარო ამინდში დაამუშავეთ, როცა წვიმის მოლოდინი არაა. განსაკუთრებული ყურადღება ფოთლების ქვედა მხარეს მიაქციეთ.
- თითქმის ყველა პრეპარატი დამტვერავი მწერებისთვის სახიფათოა, ამიტომ ყვავილობის დროს არ გამოიყენოთ.
- პირველი დამუშავება – კვირტების გამოღებამდე – საზამთრო კვერცხების რიცხვს მნიშვნელოვნად შეამცირებს, ამიტომ სჯობს არ გადადოთ.
