თუ გეტყვიან, რომ ირგვლივ ყველა მცენარე დანაღმულია, ალბათ, იფიქრებთ, რომ თანამოსაუბრე მთლიანად ადეკვატური არაა. მაგრამ ისე შეიძლება მართალი იყოს!
რატომ არის სახიფათო
რა თქმა უნდა, ამ შემთხვევაში ნაღმი საბრძოლო მასალა არაა. საქმე მწერების მიერ მცენარის განსაკუთრებულ დაზიანებას ეხება. სახელი უკავშირდება „ნაღმის“ ძველ მნიშვნელობას – ძირის გამოთხრა, ფარული სვლა. ბევრი მწერი ფოთლების, ყუნწების, ღეროების, ახალგაზრდა კვირტების შიგნით ცხოვრობენ და მასში „ნაღმებს“ დებენ. ასეთ მწერებს მენაღმეებს უწოდებენ. ისინი ძალიან ფარულად ცხოვრობენ და მათი მოქმედების შედეგი საკმაოდ გვიან ვლინდება.
თუ მწერები ცოტაა, დანაღმვა მცენარის მდგომარეობაზე განსაკუთრებით გავლენას არ ახდენს, მაგრამ ზოგჯერ „ეფექტი სახეზეა“. დაზიანებული ფოთლები ბუნებრივ ფერს და ფორმას კარგავენ, ნაადრევად ცვივა. ხეს, რომელსაც რამდენიმე წელი ზედიზედ „ნაღმავენ“, შეიძლება წვერი ან გვირგვინის ნაწილი გაუხმეს, ღეროვანი მავნებლების მიმართ წინააღმდეგობის უნარი მცირდება – ის დიდხანს ვერ იცოცხლებს. ახალგაზრდა ხეები მენაღმეებით მასობრივი დაზიანების შემთხვევაში 1 წელში დაიღუპებიან.
იდუმალი ცხოვრების წესი
მენაღმე მწერები მცენარეული ქსოვილებით არიან დაცულნი. მათ ჰაერში არსებული დამაბინძურებლების არ ეშინიათ. ფოთლების ზედაპირზე წყლის აორთქლება მწერებს ექსტრემალური მაღალი ტემპერატურისგან იცავთ, ხოლო ქსოვილების კარგი თბოგამტარობა – დაბალი ტემპერატურისგან. მავნებლები მტაცებლების და პარაზიტების თავდასხმისგან ნაკლებად იღუპებიან, ხოლო მათი ლარვების იზოლირება დაავადებების გავრცელებას ხელს უშლის. სწორედ ამიტომ, ნებისმიერ მცენარეზე (მრავალძარღვიდან 200 წლიანი ლარიქსამდე) თუნდა ერთი სახეობის მენაღმე მაინც ცხოვრობს. ის გვხვდება ხოჭოების, ორფრთიანების და სიფრიფანაფრთიანებს შორის, მაგრამ მენაღმეების უმეტესი ნაწილი – პეპლებია.
ნაღმის ჩაყრა
ნაღმს ყოველთვის ლარვა ჭამს, მაგრამ თავიდან მცენარეზე ზრდასრული მწერი უნდა მოფრინდეს და კვერცხი დადოს. თქვენი მცენარეების ირგვლივ პატარა მწერები დაძვრებიან ან ღეროებზე „დასახლებულნი“ არიან? ეს შეიძლება ერთი ან რამდენიმე სახეობის მენაღმის მასობრივი მოფრენა იყოს. თუ პეპელა, ხოჭო ან ბუზი ფოთლებზე დაძრწიან, ჩერდებიან და შემდეგ ამ ადგილზე მოთეთრო, მოყვითალო ან რძისფერი-მწვანე ბუშტი რჩება – კვერცხების დადება გახურებულია.
ბევრი მენაღმის ლარვა ფოთლის ზედაპირზე არ ამოდის, არამედ პირდაპირ კვერცხის კედლიდან ჭამს. მენაღმე აბსოლუტურად დაფარული ხდება – მისი შესასვლელი ხვრელი კვერცხის გარსით არის დაფარული. 1 კვირაში ის იზრდება და გარე სამყაროდან სრულად იზოლირებული ხდება.
როგორ ვიპოვოთ მენაღმე
- როგორც ჩანს, ლარვა ფოთლის ქსოვილს ჭამს, ფოთოლი თხელი ხდება და დაზიანებულ ადგილებზე ლაქები მკაფიოდ ჩნდება. ზოგადად, ასეა, მაგრამ ფოთლებზე ლაქები მხოლოდ მენაღმის არსებობას არ ადასტურებს. მაგალითად, ეს შეიძლება იყოს სოკოვანი, ვირუსული ან ბაქტერიული წარმოშობის დაზიანება. გარდა ამისა, თითოეული მენაღმე მისთვის დამახასიათებელ ნაღმს დებს. და მაინც, მენაღმის გამოვლენა რამდენიმე მარტივი ნიშნით შეიძლება.
- თუ ლარვა მხოლოდ მის წინ არსებულ ფოთლის ქსოვილს ჭამს და ვიწრო გასასვლელს ქმნის, ასეთ ლარვას გველისებრ ან ლენტისებრს (ვაშლის მენაღმე ჩრჩილი) უწოდებენ. ის თანდათანობით ვრცელდება, ხშირად ძლიერ ნაოჭდება, განლაგებულია ვენების გასწვრივ ან ფოთლების კიდებში. ზოგიერთი მენაღმე ნაღმს სწორედ ვენებში დებს, სადაც ჩვეულებრივ საფრთხის დროს იმალება. ზოგჯერ ლენტისებრმა მენაღმეებმა შეიძლება ერთმანეთი გადაკვეთონ. როცა ლარვა ფოთლის ქსოვილს სხვადასხვა მიმართულებით ჭამს, სხვადასხვა ფორმის სივრცე იქმნება – ლაქოვანი მენაღმე.
- მენაღმე შეიძლება ფოთლის ზედა, ქვედა ან ორივე მხრიდან ხილული იყოს. ფოთლის დანაღმული ნაწილები სრულად ან ნაწილობრივ შეიძლება ჩამოცვივდეს (მოცხარის ნაირფერი ჩრჩილი, მენაღმე ხერხია).
- ზოგჯერ მენაღმეს თან ახლავს ფოთლის ნაწილის ჭკნობა ან გაუფერულება, წითლად შეღებვა.
- ზოგიერთ შემთხვევაში ფოთლის შიგნით მწერის გაზრდა ფოთლის ქსოვილების გაზრდას იწვევს, რომელიც ნაღმის კონფიგურაციას იმეორებს.
- ნაღმის ფერი შეიძლება განსხვავებული იყოს. ხშირად ღია ფერისაა: რძისფერი თეთრი, კრემისფერი ან სხვადასხვა ინტენსივობის ყვითელი. ასევე გვხვდება ყავისფერი და თითქმის შავი ნაღმი.
- თუ ფერს დააკვირდებით, ნაღმის შიგნით თავად მწერს (ლარვას ან ჭუპრს) დაინახავთ, ასევე მათ ნარჩენებს. ბორცვები, ცილინდრები, მარცვლები, მოკლე ძაფები, გადახლართული ლაქის შიგნით ან მკაფიოდ დაფიქსირებული თასმები ან კონცენტრირებული წრეები ნაღმის არსებობის ვარაუდს იძლევა. ზოგიერთ შემთხვევაში ეს ნაღმს მოცულობას და ფერს ანიჭებს.
- ნაღმის ერთ კედელზე შეიძლება ხვრელი ან ჭუპრის ნარჩენები იპოვოთ. ხშირად ეს იმაზე მეტყველებს, რომ მწერებმა ნაღმი უკვე დატოვეს. უფრო იშვიათად, ნაღმის მფლობელები პარაზიტებმა ან მტაცებლებმა შეჭამეს.
ქიმიური დაცვა
როცა ნაღმი ცოტაა (1-2 ნაღმი 30-50 ფოთოლზე) შეგიძლიათ დაზიანებული ფოთლები შეაგროვოთ და გაანადგუროთ, სანამ ნაღმები უფრო გაიზრდება. ამასთან ფოთლების 10 სმ სიღრმეზე ჩამარხვა საკმარისია. უმეტესობა მენაღმის ლარვა „მიწისქვეშა საქმიანობისთვის“ შესაფერისი არაა, მაგრამ მაშინაც კი, თუ მიწიდან ამოსვლას შეძლებენ, ხის გვირგვინზე ასვლას ვეღარ შეძლებენ.
რთულ შემთხვევაში (1-2 ნაღმი ფოთლზე) აუცილებელია ბიოლოგიური ან ქიმიური პრეპარატებით დამუშავება. ყველაზე მეტად ეფექტურია მწერების ახალგაზრდული ჰორმონის ანალოგი – „დიმილინი“. ნაღმში შეღწევით პრეპარატი ლარვის ჰორმონალურ რღვევას იწყებს და ისინი დამუშავებიდან 4-7 დღის შემდეგ იღუპებიან. ასევე ეფექტურია სისტემური ინსექტიციდები, მაგალითად „აკტელიკი“.
ეკოლოგიური მეთოდები
ალვის ხის ღეროებს ჩრჩილებს წყლის ნაკადით (15 ატმოსფერული წნევა) მოაშორებთ. ამას 2-3 დღის განმავლობაში აკეთებენ, მასობრივი მოფრენის დროს: მაისის შუა რიცხვებში და აგვისტოს დასაწყისში.
მცენარეებს მენაღმე ხერხიას, იასამნის ჩრჩილის და ჩრჩილის ნაწილისგან დაცვას ფხვიერ ნიადაგში შეძლებთ. ნიადაგის დამუშავების დროს ჭუპრის ნაწილი, რომელიც ნიადაგში მდებარეობს, ნადგურდება, ხოლო ზედაპირზე არსებულს ფრინველები ან მტაცებლები ჭამენ, ან გაყინვით იღუპებიან. ბონუსის სახით ნადგურდება მცენარეების ფესვების მავნებლების ლარვები.
მოხალისეების არსებობაც არ დაგავიწყდეთ. პარაზიტი მწერების, მხედრების მოსაზიდად ყვავილოვანი მცენარეები უნდა გააშენოთ, რომლებზეც დამატებით ნექტარით იკვებებიან. გარდა ამისა, სასარგებლო მწერები დაცვენილი ფოთლების ფენებზე ხშირად იზამთრებენ. თუ ნაკვეთის პირობები საშუალებას გაძლევთ, დაცვენილი ფოთლები მცენარეებისგან მოშორებით, თავისუფალ ადგილას შეაგროვეთ. ხეების ქვეშ სჯობს გამხმარი ფოთლები მეტ-ნაკლებად თანაბარი ფენით გაანაწილოთ. დაცვენილი ფოთლების ღეროს სქელ ნაწილთან მოხვეტა არ ღირს – ასე ტენიანობის და ტემპერატურის გაზრდას ხელს შეუწყობთ და ხე ნაკლებად მდგრადი გახდება.
