ბრიტანეთის ქალაქი სალისბურის მიმდებარე ტერიტორია ჯერ კიდევ ნეოლითის და ბრინჯაოს ხანიდან დასახლებული იყო. ბოლოს და ბოლოს, სწორედ აქ სტოუნჰენჯი, მსოფლიოში ცნობილი ქვის ძეგლი მდებარეობს.
ცოტა ხნის წინ არქეოლოგებმა სამხედრო ბანაკის ლარკჰილის შენობის ქვეშ აქ არც თუ ისე ძველი, მაგრამ საინტერესო ადგილი აღმოაჩინეს.
მიწისქვეშა ნაგებობა სტოუნჰეჯიდან მხოლოდ 2,5 კმ-ით არის დაშორებული. მასზე მოთავსებული ბანაკი ჯერ კიდევ 1899 წელს, ხოლო პირველი შენობა სამხედრო პირებისთვის 1914 წელს ააშენეს. სწორედ ამ დროს პირველი მსოფლიო ომი დაიწყო და ეს არქეოლოგიურ აღმოჩენას მიეკუთვნება.
პირველი მსოფლიო ომის დაწყებამდე ლარკჰილში სრულად მოწყობილი ყაზარმები და საწყობები ააშენეს. იმ დროიდან აქ სამეფო საარტილერიო სკოლა მდებარეობს.
2016 წელს ბანაკის გაფართოება და სოლსბერის მახლობლად სამხედრო ძალების გასაძლიერებლად ახალი შენობების მშენებლობა დაიწყეს. ცოტა ხნის წინ აქ გარნიზონი მოეწყო.
სამხედრო ობიექტის ტერიტორიის გაფართოება ერთ დიდ პრობლემას უკავშირდებოდა – ჭურვები, რომლებიც ომის დროს არ აფეთქდა. სწორედ მესანგრეებმა, რომლებიც ასაფეთქებელ ობიექტებს ანადგურებდნენ, მიწის ქვეშ უზარმაზარი გვირაბის ქსელი აღმოაჩინეს.
ეს გვირაბები ჯარისკაცების რეალურ პირობებში სავარჯიშოდ იყო დამზადებული, რომელთა მსგავსიც მათ პირველი მსოფლიო ომის დროს საფრანგეთის და ბელგიის მოედნებზე ელოდათ.
„ჯარისკაცებს საკმაოდ მკაცრ პირობებში ამზადებდნენ. ოფიცრები მათ მოსვენებას არ აძლევდნენ, რადგან ესმოდათ, რომ ამ გამოცდებით მათ ბრძოლაში გადარჩენის შანსი ეძლეოდათ. მიწის ქვეშ უამრავი სამხედრო ყუმბარა აღმოაჩინეს, რომელთაც სავარჯიშოდ იყენებდნენ“ – ამბობს არქეოლოგი, სი კლეგეტი.
მიწისქვეშა გვირაბების ზომა გასაოცარია. არქეოლოგებმა პირველი მსოფლიო ომის ასეთი დიდი ძეგლი პირველად ნახეს. ზემოთ ხსენებული ყუმბარის და საბრძოლო მასალის გარდა, ექსპერტებმა ბევრი საინტერესო რამ აღმოაჩინეს.
ბნელ ხეივნებში მთხრელებმა ავსტრალიური კონსერვები წითელი ხიზილალით, შესქელებული რძის ქილები და აქ მცხოვრები ჯარისკაცების პირადი ნივთები იპოვეს. ეს მათი ყოფის სრული სურათის წარმოდგენას ხელს უწყობს.
ამასთან, არქეოლოგებმა ცეცხლის უამრავი კვალი იპოვეს. გასაგებია, რომ ჯარისკაცები მიწისქვეშ დიდხანს ცხოვრობდნენ, საკვებს კოცონზე ამზადებდნენ და მის გვერდით ზამთრის ცივ ღამეებში თბებოდნენ.
როგორც აღმოჩნდა, ჯარისკაცები გვირაბებში კვირაობით ცხოვრობდნენ. ასეთი მკაცრი მომზადება იმას გულისხმობდა, რომ მოგვიანებით ცივ სანგრებში, წინა ხაზებზე გადარჩენას შეძლებდნენ.
კედლებზე უამრავი ჩანაწერი და ნახატი იპოვეს. გვირაბში ამოკვეთილი სახელების სამხედრო არქივებთან შედარებით მეცნიერებმა გაარკვიეს, თუ სწავლების შემდეგ მეომრები საბრძოლველად რომელ მხარეს აღმოჩნდნენ.
ამავე გზით ცნობილი გახდა, რომ გვირაბებში მოვარჯიშე უეზერსი მოგვიანებით გმირული საქცილის გამო ვიქტორიის ჯვრით დააჯილდოეს. ამ მებრძოლმა 3 გერმანული ტყვიამფრქვევის წერტილი ყუმბარებით გაანადგურა და მტრის 180 ჯარისკაცი ტყვედ აიყვანა.
საკმაოდ საინტერესო აღმოჩენა გახდა 1930-იანი წლების სპორტული ავტომობილი. ის რამდენიმე ფენა ნიადაგში იყო ჩაფლული. მეცნიერები ვარაუდობენ, რომ ეს ან ხუმრობა იყო, ან ჯარისკაცების მხრიდან პროტესტი. ალბათ, ავტომობილის დამარხვით მის მფლობელზე შური იძიეს.
აღსანიშნავია, რომ მკაცრ პირობებში მომზადება მსხვერპლს მოითხოვდა. თბილ კლიმატს მიჩვეული ავსტრალიელები სინესტის და სიცივის გამო იღუპებოდნენ. 100-ზე მეტი ავსტრალიელი ჯარისკაცი აქ დაიღუპა და ბრძოლის ფრონტზე გასვლა ვერ შეძლეს, მათგან 80%0ს პნევმონია ჰქონდათ.
ჯარისკაცებს სტეტოსკოპის დახმარებით მტრის მოძრაობის მოსმენას ასწავლიდნენ. ასე, რეალურ ბრძოლაში გვირაბები სანგრების ქვეშ გადიოდნენ, რომლის ქვეშ მტრის გასანადგურებლად ნაღმს დებდნენ.
პირველი მსოფლიო ომი უფრო პოზიტიური იყო. ჯარისკაცებს პოზიციებზე ყოფნა თვეობით შეეძლოთ. ამ დროში ჯარისკაცებს გვირაბების მშვიდად გათხრა და მტრის ცხვირწინ ნაღმის აფეთქება შეეძლოთ. ბრიტანელები ამ მხრივ საუკეთესოები იყვნენ.
