ბევრი ადამიანი ჯერ კიდევ თვლის, რომ საბჭოთა ეკონომიკის სისტემა ფენომენალური იყო. უმეტესობისთვის კი საიდუმლოდ რჩება ის, თუ როგორ ცხოვრობდა ასეთი პოტენციალის მქონე ქვეყანა ასე ღარიბულად. ქვეყანაში ეკონომიკური ზრდის პირველი კრიტერიუმი ხომ მოქალაქეების ცხოვრების დონეა. სწორედ ის კლებულობდა მუდმივად, თუნდაც გეგმების გადაჭარბებული შესრულებისა და გადაჭარბებული ნორმების პირობებში. მაგალითად, შევაფასოთ დიდი ქვეყნის მოქალაქეების ცხოვრების დონე იმის მიხედვით, თუ როგორ იცვლებოდა საბჭოთა არქიტექტურა სსრკ-ს არსებობის მთელი პერიოდის განმავლობაში.
საბჭოთა არქიტექტურა
სრული მასშტაბის შესაფასებლად ანალიზი მეფის რუსეთის დროიდან უნდა დავიწყოთ. მე-19 საუკუნის ბოლოს და მე-20 საუკუნის დასაწყისში ნებისმიერ შრომისმოყვარე ადამიანს შეეძლო საკუთარი გემოვნებით სახლის აშენება. იმ პერიოდში დიდად ფასობდა მასწავლებლების, ექიმების, ინჟინრებისა და სხვადასხვა წოდებისა და რანგის თანამშრომლების პროფესიები. მათი ხელფასი კომფორტულ პირობებში ცხოვრების საშუალებას იძლეოდა.
გაიხსენეთ იმ დროის კლასიკოსების ნამუშევრები, რომლებიც აღწერდნენ თავიანთ ცხოვრებას რევოლუციამდელ რუსეთში. როგორც წესი, ბინა ან კერძო სახლი 4-5 ოთახისგან შედგებოდა. ცალკე იყო მოსამსახურეთა ოთახი, დიდი სამზარეულო და სამეურნეო ოთახები. მაღალი ჭერი, ფართო მარმარილოს კიბეები, ორმაგი მუხის კარებები – და ეს ყველაფერი არ არის სამეფო ციხესიმაგრის აღწერა. ასეთი სახლების ყიდვა შეეძლოთ უბრალო შრომისმოყვარე ადამიანებს, ყოველგვარი წოდებების გარეშე.
1917 წლის რევოლუციამ მთლიანად შეცვალა რიგითი ადამიანების ცხოვრების წესი. “საბჭოების” ხელისუფლებაში მოსვლასთან ერთად, დიდი სახლები ნაციონალიზებულ იქნა და ხელისუფლებამ მაცხოვრებლების კომპაქტურად დასახლება დაიწყო. სოფლები გაღატაკდა და შიმშილობა დაიწყო. მოსახლეობა ცდილობდა სწრაფად გაქცეულიყო ქალაქში, სადაც გადარჩებოდა. 1920-იან წლებში ქვეყანა მთლიანად დანგრეული იყო, არაფერი შენდებოდა, მხოლოდ ინგრეოდა და ხელახლა გადაღებვა ხდებოდა.
1930-იანი წლებიდან დაიწყო საცხოვრებელი ბინების მშენებლობის პირველი ტალღა. მაშინ “სტალინის ბინები” ელიტარულ საცხოვრებლად ითვლებოდა. მაგრამ სინამდვილეში, ისინი რევოლუციამდელი სახლების სავალალო იმიტაციას წარმოადგენდა. ბინების ფართი 3-ჯერ შემცირდა, ოთახების რაოდენობა ერთ ოჯახზე ახლა 3-ზე მეტი არ იყო. გაიზარდა მეზობლების რაოდენობა, რადგან სახლში მაქსიმუმ შვიდი ბინის ნაცვლად, ახლა 20 ბინა იყო. ჭერიც უფრო დაბალი გახდა, “სტალინის ბინებში” ჭერის მაქსიმალური სიმაღლე 3,2 მეტრი იყო.
მდგომარეობა მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ
შემდეგ იყო საშინელი ომი და საცხოვრებელი სახლების მნიშვნელოვანი ნაწილი განადგურდა. 1953 წელს ხელისუფლებაში მოვიდა ხრუშჩოვი, რომელმაც ხმამაღლა გამოაცხადა, რომ თითოეული ოჯახი საკუთარ ბინას მიიღებდა. მაგრამ, როგორც გაირკვა, სსრკ-ს უბრალოდ არ ჰქონდა ფული საბინაო ფონდის ასაშენებლად. ამ დროს შემუშავდა პროექტი ე.წ. “ხრუშჩოვკების” მშენებლობისთვის.
ამ გეგმის დასაწყისში სახლებს აგურით აგებდნენ. ზოგავდნენ თითოეულ სანტიმეტრზე და ცდილობდნენ შეემცირებინათ სამშენებლო მასალების მოხმარება. შემდეგ დაიწყეს სახლების აშენება იაფი პანელებისგან. ჭერი კიდევ უფრო დაბალი გახდა (2,5 მეტრამდე), ოთახები პაწაწინა გახდა, სამზარეულოში კი შეუძლებელი იყო ორი ზრდასრული ადამიანის ერთდროულად ყოფნა.
ხრუშჩოვკები ქაოტურად შენდებოდა. არავის უფიქრია სახლის მიმდებარე ტერიტორიის არსებობაზე, ან თუნდაც ეზოს მსგავსი ტერიტორიის არსებობაზე. ასეთი ბინების გახსენება კვლავ საშინელ ემოციას იწვევს პოსტსაბჭოთა სივრცის ბევრ მაცხოვრებელში და ზოგიერთი დღესაც აგრძელებს ამ ბინებში ცხოვრებას.
1970-იან წლებში ხრუშჩოვის სახლები 9-16 სართულიანი პანელის სახლებით შეიცვალა. პარამეტრების მიხედვით, ისინი “ხრუშჩოვკებს” ცოტათი ჯობდა. ჭერის სიმაღლე მინიმუმ 2,5 მეტრი იყო, ოროთახიანი ბინის ფართობი 48 კვადრატულ მეტრამდე გაიზარდა, იყო ცალკე აბაზანა, ოდნავ დიდი სამზარეულო, უფრო სქელი კედლები და ლიფტი. ასეთი სახლების აშენება ჩვენს დროშიც გრძელდება, თუმცა ახლა არც ისე ხშირად.
საბჭოთა კავშირის არსებობის ისტორიის მანძილზე მოქალაქეთა ცხოვრება გადარჩენისთვის ბრძოლას წააგავდა. არამარტო ბინის მიღების უფლება უნდა მოგეპოვებინა, არამედ მასში გადარჩენაც უნდა გეცადა.
დღეს, ოდესღაც სსრკ-ს შემადგენლობაში შემავალი ქვეყნების მრავალი მაცხოვრებელი კვლავ აგრძელებს ასეთ სახლებში ცხოვრებას და საკუთარ თავს უსვამს კითხვას: „როგორ შეეძლო ასეთ დიად და ძლევამოსილ ქვეყანას თავის მოქალაქეებს ასე უყურადღებოდ მოქცეოდა და მრავალსართულიან ჩიტების ბუდეებში დაესახლებინა?
