ცოტა ხნის წინ ინტერნეტში შემხვდა საინტერესო პოსტი, რომელმაც დამაფიქრა. ეს იყო კითხვა, რომელიც ასე ჟღერდა: „როგორ ფიქრობთ, რატომ ენატრება ხალხს სსრკ? კითხვა ემპათებს: როდის იყო უკეთესი, მაშინ თუ ახლა?“ გულწრფელად, ჯერ მსუბუქი გაშეშება ვიგრძენი. რა არის ემპათია მარტივი სიტყვებით? ადამიანის უნარი, სხვებს თანაუგრძნო და იგივე ემოციები განიცადოს. გამოდის, ემპათი იგივე ძალიან მგრძნობიარე ადამიანია.
თავიდან წარმოდგენა არ მქონდა, რას ეხებოდა კითხვა და რა კავშირი იყო საბჭოთა წარსულსა და თანაგრძნობას შორის. რა თქმა უნდა, მესმის: ემპათები იყვნენ მაშინაც და ახლა, და მაინც? სიტუაცია უფრო ნათელი გახდა, როცა კომენტარები წავიკითხე. აღმოჩნდა, საკითხი გაცილებით კომპლექსურია, ვიდრე მეგონა.
რა არის ემპათია მარტივი სიტყვებით?
სიტყვას „ემპათია“ ფესვები ძველ საბერძნეთში აქვს. უკვე მაშინ ხალხმა იცოდა, რა იყო გაცნობიერებული განცდა. მოგვიანებით, ზიგმუნდ ფროიდმა აღწერა ეს ფენომენი, როგორც სხვა ადამიანის გრძნობების გაგების მაღალი უნარი. ამჟამად, ემპათია არა ერთგვარი ნიჭი, არამედ უნარია, რომლის განვითარებას ფსიქოლოგები გვირჩევენ.
ყველაფერი იმიტომ, რომ ემპათიური ადამიანი ადვილად პოულობს საერთო ენას, უკეთ მართავს მოლაპარაკებებს და უფრო სასიამოვნოა სხვებთან ურთიერთობაში. მათზე ამბობენ, რომ ყველაფერი გულთან ახლოს მიაქვთ. თუ ხშირად გესმით ეს ფრაზა, ემპათი ხართ. ემპათიის ნიშნები შეიძლება იყოს გაზრდილი ემოციურობა ფილმის ყურებისას, უსიამოვნებაში მყოფი ხალხის მიმართ ღრმა გრძნობები და თანაგრძნობა.
ემპათი ყოველთვის დაგეხმარება, იცის, როგორ დაგამშვიდოს და სხვების განწყობის ცვლილებას გრძნობს. სამწუხაროდ, ასეთი ხალხი საკმაოდ დაუცველია და ყოველთვის ვერ უძლებს ამ სამყაროს საერთო სისასტიკეს. ასე ვთქვათ, მათი ძლიერი მხარე ერთდროულად მათი სუსტი მხარეც არის. დავუბრუნდეთ და ემპათებს და სსრკ–ს საკითხს.
როგორ ცხოვრობდა ხალხი საბჭოთა პერიოდში?
ამ კითხვის ქვეშ კომენტატორები სამ კატეგორიად დაიყო. უმეტესობა მათგანი ნოსტალგიას მიეცა. მეორე ფართო ჯგუფი ოპოზიციას წარმოადგენდა და ამტკიცებდა, რომ საერთოდ არ ენატრებათ სსრკ. მესამე, ნაკლებად მრავალრიცხოვანი ჯგუფი, იყვნენ ემპათები, რომლებიც ორ ბანაკად გაიყვნენ. დავიწყოთ იმ ჯგუფით, რომელსაც წარსული ენატრება.
აღსანიშნავია, რომ ამ ჯგუფის წარმომადგენელთა უმეტესობა მინიმუმ 50 წლისაა. ის ხალხია, ვისაც კარგად ახსოვს, როგორი იყო სინამდვილეში ვითარება. რა თქმა უნდა, მაშინვე გაახსენდათ, რომ იმ დროს მედიცინა და განათლება უფასო იყო. ახლა პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში ორივე იშვიათად გვხვდება. სულ უფრო მეტი დაწესებულება კერძო ხდება.
საცხოვრებლის მიღება მარტივი იყო. მაგალითად, ვიღაცამ დაიკვეხნა, რომ საბჭოთა კავშირის დროს სახელმწიფოსგან უფასოდ მიიღო ორი უმაღლესი განათება და ორი ბინა. დიახ, ზოგჯერ საცხოვრებელს ცენტრიდან შორს იძლეოდნენ, მაგრამ ყველას შეეძლო ცხოვრების ნულიდან დაწყება, თუნდაც კომუნალურ ბინაში ყოფილიყო. სწორედ ამიტომ, ბევრი კომენტატორი შეთანხმდა, რომ ახლა ხალხი არ ცხოვრობს, არამედ გადარჩენისთვის იბრძვის, რადგან იმ შორეულ დროში ყველაფერზე სახელმწიფო ზრუნავდა. ქუჩაში უსაქმურები არ ჩანდნენ.
გარდა ამისა, იყვნენ ისეთებიც, რომლებიც ძალიან კარგად ცხოვრობდნენ. მაგალითად, ვაჭრობაში ჩართული ხალხი, რომლებიც დეფიციტურ საქონელს ყიდდნენ. ახლა ვეღარ იცხოვრებენ ისინი ისე, როგორც ადრე. ან, მაგალითად, სამხედრო კლასი – ყველას სურდა უმცროს ლეიტენანტზე დაქორწინება.
კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი დეტალი, რომელიც წითელი ძაფივით გადის ამ დისკუსიის დაწყებიდან ბოლომდე: სსრკ–ს დროს ბევრი ადამიანი უფრო ადვილად ცხოვრობდა, რადგან მომავლის იმედი ჰქონდათ. არავის სურდა შორს წასვლა (თუმცა ამის შესაძლებლობა არც იყო).
სწორედ აქ იწყება ორი რეალობის შეჯახება. ვიღაცამ გაიხსენა, როგორ იდგა მთელი დღე რიგში მაიონეზის შესაძენად, შემდეგ ინახავდა კომუნალურ ბინაში, რომ ახალი წლისთვის ოლივიე მოემზადებინა. მანდარინი მხოლოდ ახალ წელს იყო, ბანანს ვერავინ ხედავდა. იმდენად იშვიათი იყო, რომ უბრალო საბჭოთა ხალხმა არც იცოდა, რა ეჭამა. ტუალეტის ქაღალდის ნაცვლად იყენებდნენ დაჭრილ გაზეთს, აუცილებლად ცნობილი პიროვნების გამოსახულების გარეშე.
მართალია, სახელმწიფო საბინაო საკითხს აგვარებდა, მაგრამ განათლება და ცხოვრების პირობები პარტიის მიერ იყო ნაკარნახევი. ჩვენს დროში ხალხს უფლება აქვს თავად გადაწყვიტოს, როგორ იცხოვროს, რა ისწავლოს, სად იმუშაოს და რა იყიდოს. ეს, როგორც ზოგიერთებმა აღნიშნეს, უფრო რთულია, ვიდრე მთელი ცხოვრება ვიღაცას ენდო.
უფრო მეტიც, არ უნდა დაგავიწყდეთ, რომ სსრკ ყველასთვის განსხვავებული იყო. მასობრივი შიმშილობა და რეპრესიების დროც სსრკ არის. არანაკლებ მნიშვნელოვანია, რომ უმეტესობას, ვისაც ძველი დრო ენატრება, ახალგაზრდობა ენატრება. ბოლოს და ბოლოს, 20 წლის ასაკში ვის აინტერესებს პოლიტიკა და ადამიანური საჭიროებები? როცა ახალგაზრდობა დუღს, როცა არაფერი გტკივა და გული სასიყვარულო განცდებით სავსეა. ოპოზიციის მთავარი არგუმენტი იყო ის, რომ უბრალოდ ცხოვრების საუკეთესო პერიოდი სსრკ–ს დაემთხვა. ის, რასაც ტელევიზიით აჩვენებდნენ, როგორ ცხოვრობდა ყველა მშვენივრად, კრემლის პროპაგანდის იარაღი იყო.
ჩვენი მეხსიერება (ღმერთს მადლობა) ისეა შექმნილი, რომ მხოლოდ კარგი გვამახსოვრდება. აქედან წარსულზე ნოსტალგია უფრო ხშირია, ვიდრე მისი კრიტიკა. მაგრამ აქ განხილვას შეუერთდნენ ემპათები და ყველაფერი ისევ ბუნდოვანი გახდა.
ვიღაც 60 წლის მხატვარი, ელენა ამბობს: „ემპათებს ენატრებათ არა საბჭოთა წარსული, არამედ ადამიანური ღირებულებები. ვცხოვრობდით ხრუშჩოვის ბინებში, 9 სადარბაზოთი და 5 სართულით, ამიტომ ყველა ყველას იცნობდა, ყველა ყველას ეხმარებოდა, მეგობრულები და თავაზიანები ვიყავით. ახლა სხვა დროა, როცა ყველა ყველასთვის უცხოა. მეზობლები ერთ სართულზეც ერთმანეთს მხოლოდ ესალმებიან. ბავშვებს ქუჩაში უყურადღებოდ ვერ დატოვებ, ურთიერთდახმარებაზე არაფერს ვამბობ“.
მართლაც, კეთილმეზობლური ურთიერთობების კულტურა წარსულს ჩაბარდა. ეს ეხება არა მხოლოდ დსთ–ს ქვეყნებს, არამედ მთელ მსოფლიოში ასეა. ღირებულებები და პრიორიტეტები იცვლება, ხალხი სოციალური კავშირებისგან თავის დაღწევას ცდილობს. ნებისმიერი ემპათისთვის ასეთი მიმართულება მტკივნეულია. საზოგადოებამ თვითიზოლაციის კურსი აიღო. რა თქმა უნდა, ამაზე ბევრმა ფაქტორმა გავლენა იქონია, მაგრამ დროის დაბრუნება უკვე შეუძლებელია.
რა თქმა უნდა, შეიძლება ვიკამათოთ, მაგრამ რთულ პერიოდში საზოგადოება უფრო ერთიანდება. სსრკ–ში ფუფუნებაში ცოტა ადამიანი თუ ცხოვრობდა, ამიტომ ყველა ერთმანეთის დახმარებას ცდილობდა. იმ დროს ემპათია დიდად ფასობდა და ადამიანის ერთ–ერთ მთავარ ღირსებად ითვლებოდა. შეიძლება ითქვას, რომ იმ დროს სიკეთის და თანაგრძნობის გამოხატვა გადარჩენისთვის მნიშვნელოვანი იყო.
თუმცა ამ საკითხზე საპირისპირო აზრიც არსებობს და ეს ეხება რეპრესიებს. გახსოვთ საშინელი ისტორიები დამსმენების შესახებ? როდესაც შეეძლოთ ადამიანის დაპატიმრება უმიზეზოდ, მხოლოდ იმიტომ, რომ ვიღაცამ ჩაუშვა? აი, კეთილმეზობლური ურთიერთობა. სსრკ–ს დროს ხშირად ზარალდებოდნენ კეთილი და გულუბრყვილო ადამიანები, როგორებიც ხშირად არიან ემპათები.
გარდა ამისა, ასაკოვანი მოხუცი წერს: „სსრკ–ში განსხვავებულ ხალხს ამცირებდნენ და ჩაგრავდნენ. სწორედ ამიტომ, სკოლაში, უნივერსიტეტში და სამსახურში სხვებისგან განსხვავებული არ უნდა ყოფილიყავი. რა ემპათიაზე არის საუბარი?
საბოლოოდ, საკითხი ღია დარჩა: არ არსებობს არც ერთი უმრავლესობა, რომელიც იტყვის, რომ საბჭოთა დროს ემპათებისთვის ცხოვრება იყო უკეთესი ან უარესი. საერთოდ, თუ ემპათებს არ გავითვალისწინებთ, დღემდე ვერ ვპასუხობთ ამ კითხვას.
